تفاوت دولت الکترونیک و دولت هوشمند
امروزه واژه دولت هوشمند را زیاد می‌شنویم ممکن است این سؤال پیش آید که چه تفاوتی میان دولت الکترونیک و دولت هوشمند وجود دارد؟ و آیا اصلاً با هم فرق دارند؟
در اکثر مواقع واژه دولت الکترونیک و دولت هوشمند با یک معنا استفاده می‌شود. این اشتباه را حتی در سطوح کارشناسان هم می‌توان مشاهده کرد. تفاوت‌هایی بین دولت الکترونیک و دولت هوشمند وجود دارد که نباید این دو مفهوم را به جای یکدیگر به کاربرد. به طور خلاصه می توان گفت دولت الکترونیک را استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در ارائه خدمات دولت به شهروندان، کسب‌وکارها، کارمندان دولت و سایر نهادهای دولتی تعریف می‌کنند. دولت الکترونیک ایجاد تغییر و تحول دولت و فرایندهای دولتی با قابلیت دسترسی بالاتر و پاسخگوتر در ارائه اطلاعات، داده‌ها و خدمات به شهروندان و سایر نهادهای دولتی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات است. دولت الکترونیکی سه نسل دارد؛ نسل اول اطلاعاتی سازی، نسل دوم انتقال الکترونیکی و نسل سوم آن دولت هوشمند است. اگرچه اکثر کشورها در حال گذار از نسل اول دولت الکترونیکی یعنی اطلاعاتی‌سازی به نسل دوم یعنی انتقال الکترونیکی هستند، اما تعداد محدودی از کشورها در حال گذار به نسل سوم یعنی دولت هوشمند هستند.
دولت هوشمند
دولت هوشمند (smart government) موضوعی کاملاً جدید است که برخلاف نسل‌های قبل متکی به ساختاری یکپارچه و هم سطح برای تبادل اطلاعات بین شهروندان، نظام مدیریتی جامعه و دولت است. دولت هوشمند به دنبال ایجاد یک جامعه توسط اکثریت اعضا با قوانین تعریف شده است که به صورت تعاملی، برخط و آنی اطلاعات بین آنها تبادل می‌شود. این تعریف شاید کمی آرمانی به نظر بیاید ولی از نظر عملی قابلیت اجرا دارد.
ایجاد زیرساخت‌های لازم برای ورود به نسل سوم دولت الکترونیک در ایران
از هدف‌های مهم دولت هوشمند ایران می‌توان به ایجاد زیرساختی تعاملی میان دولت، کسب‌وکارها و مردم به معنای عام اشاره کرد. به طوری که کسب‌وکار و شهروندان بتوانند نیازهای خود را تأمین و اطلاعات خود را با دیگران و دولت به صورت امن به اشتراک بگذارند. هوشمند سازی پیش نیازهایی دارد که در صورتی که سازمان و یا کسب‌وکاری بخواهد به سمت آن برود قبل از عملیاتی کردن طرح باید مقدماتی را برای خود فراهم کند. در واقع لازم است مسیر نسل های دولت الکترونیک را طی کند.
چراکه نمی‌توان از یک سازمان سنتی که تمامی کارهای خود را به صورت دستی و کاغذی انجام می‌داد به یک‌باره تبدیل به یک سازمان هوشمند شد و همه کارها را به هوش مصنوعی سپرد. در ابتدای این مسیر باید زیرساخت‌ها را برای این سازمان سنتی فراهم کرد. به عبارتی در ابتدا این سازمان باید فرایندها را الکترونیک کند و به تناسب آن فرایندها، با اعمال یکسری شاخص‌ها، به سمت مدیریت هوشمند برود به نحوی که در آن کاربر کمترین دخالت را در سیستم کنترلی و نظارتی داشته باشد و کار بتواند به صورت هوشمند پیش برود.
در سال ۱۳۹۹ با شیوع کرونا نیاز به هوشمند سازی بیش از پیش مشهود شد. درواقع کاملا روشن شد که هوشمند سازی نیاز هر دولت و سازمانی است. در نتیجه، تلاش و حمایت دولت از همان سال برای عملیاتی شدن هوشمندسازی در تمامی دستگاه‌ها و نهادها افزایش یافت. نهادها و دستگاه‌های اجرایی این پیش‌فرض را در ذهن خود دارند که امکان الکترونیکی کردن تمامی خدمات به صورت الکترونیک به یک‌باره بسیار سخت است، اما مقدمات لازم را برای هوشمند سازی فراهم می‌کند. سازمان فناوری اطلاعات ایران و وزارت اطلاعات طرح کلانی را مطرح کرده‌اند که در این طرح، تمامی وزارتخانه‌ها به عنوان جزئی از این معماری کلان باید یک مسیر واحد را طی کنند.
مرحله اول: پنجره واحد
وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی از مهم‌ترین کارهایی که در مسیر هوشمندسازی باید انجام دهند ایجاد پنجره واحد است که از زمان شروع عملیات هوشمندسازی اقدام به راه اندازی پنجره واحد کرده‌اند. از طریق این پنجره واحد، کلیه فرایندها به صورت الکترونیکی به واحدها ارائه می‌شود و متقاضی به راحتی این خدمات را دریافت می‌کند. در ادامه با متصل کردن این سامانه‌ها به هم، دولت می‌تواند اشراف کاملی بر حوزه خدمات خود داشته باشد. موارد مطرح شده تنها در بستر دولت الکترونیک و بر اساس ساختارهای فناوری اطلاعات ممکن است.
پنجره واحد اساساً برای تسهیل ارتباط نهادها با یکدیگر و همچنین متقاضیان خود طراحی می‌شود. وجود چنین سیستمی به ذینفعان کمک می‌کند تا به جای مراجعه به نهادهای مختلف و درخواست مجوزهای گوناگون و تکمیل فرم‌های متعدد تنها به یک مرجع مراجعه کنند و تمامی اطلاعات و تقاضاهای خود را در خصوص کاری که می‌خواهند انجام دهند به یک واحد یا یک محل ارائه کرده و نتایج را از همان‌جا دریافت کنند.
مزایای پنجره واحد:
- حذف تشریفات زائد اداری و تسهیل کارها،
- کاهش چشمگیر زمان و هزینه‌ها،
- شفافیت اطلاعات و حذف انحصار اطلاعات،
- دسترسی آسان و یکسان ارائه اطلاعات و خدمات به ذینفعان
مرحله دوم: به روزرسانی و نوسازی سامانه‌ها
پس از اجرایی شدن مرحله اولیه که تحول در ارائه خدمات و ایجاد پنجره واحد بود، نوبت به فاز دوم یعنی به‌روزرسانی و نوسازی سامانه‌های مرتبط با آن وزارتخانه و دستگاه اجرایی می‌رسد. در این مرحله وزارتخانه‌ها باید تمامی سامانه‌های خود را در مسیر الکترونیکی شدن به روز کرده و حتی در صورت لزوم سامانه جدیدی را راه‌اندازی کنند.
مرحله سوم: پردازش اطلاعات
مرحله بعدی در حوزه پردازش اطلاعات (بیگ دیتا) یا همان اطلاعات تولید شده است. این اطلاعات در اختیار نهادهای مربوطه قرار می‌گیرد تا هر نهادی بر اساس نیازهایش اطلاعات را پردازش کرده و مجدداً اطلاعات پردازش یافته را به سیستم برگرداند. این مرحله از مهم‌ترین مباحثی بود که باید در تحول از دنیای سنتی به دنیای دیجیتال در نظر گرفته می‌شد زیرا پیش از این اطلاعاتی که در دستگاه‌ها و وزارتخانه تولید شده بود در همان‌جا بایگانی می‌شد و هیچ نهاد و سازمانی اطلاعات و داده‌های خود را منتشر نمی‌کرد و حتی در دسترس ذینفعان خود و سازمان‌های دیگر قرار نمی‌داد. این حسن تحول دیجیتال است که اطلاعاتی را که تا به حال در بایگانی سازمان‌ها و نهادها حبس شده‌اند را در دسترس قرار می‌دهد تا بتوان از آن برای بهبود کسب‌وکار و افزایش کیفیت استفاده کرد.
با فعالیت‌هایی که در کشور برای تحقق دولت هوشمند صورت گرفته است می‌توان پی برد که در حال حاضر ایران در حال گذار از دولت الکترونیک به هوشمند است. گرچه در برخی حوزه‌ها کمبود سیاست‌ها و قوانین احساس می‌شود اما می‌توان امید داشت که این گذار هرچه سریع‌تر محقق شود. تحقق دولت هوشمند نیازمند همکاری تمامی آحاد جامعه، همه نهادها و روابط و تعاملات مناسب آنها می‌باشد. راهکارها و توصیه‌های سیاستی که حاصل بررسی سیاست‌ها و برنامه‌های کشور در حوزه دولت الکترونیک است، می‌تواند زمینه لازم را برای تحقق دولت هوشمند فراهم کند.
دیدگاهتان را بنویسید