تفاوت دولت الکترونیک و دولت هوشمند

امروزه واژه دولت هوشمند را زیاد می‌شنویم ممکن است این سؤال پیش آید که این واژه چه تفاوتی با دولت الکترونیک دارد؟ و آیا اصلاً با هم فرق دارند؟

در اکثر مواقع واژه دولت الکترونیک و دولت هوشمند با یک معنا استفاده می‌شود. این اشتباه را حتی در سطوح کارشناسان هم می‌توان مشاهده کرد. تفاوت‌هایی بین این دو مفهوم وجود دارد که نباید به جای یکدیگر به کار برده شوند. به طور خلاصه دولت الکترونیک را استفاده از فناوری اطلاعات در ارائه خدمات دولت به شهروندان، کسب‌وکارها، کارمندان دولت و سایر نهادهای دولتی تعریف می‌کنند. دولت الکترونیک ایجاد تحول در دولت و فرایندهای دولتی با قابلیت دسترسی بالاتر و پاسخگوتر در ارائه خدمات به شهروندان و کسب و کارها است. دولت الکترونیکی سه نسل دارد؛ نسل اول اطلاعاتی سازی، نسل دوم انتقال الکترونیکی و نسل سوم آن دولت هوشمند است. اکثر کشورها در حال گذار از نسل اول دولت الکترونیکی یعنی اطلاعاتی‌سازی به نسل دوم یعنی انتقال الکترونیکی هستند. اما تعداد محدودی از کشورها در حال گذار به نسل سوم یعنی دولت هوشمند هستند.

دولت هوشمند

دولت هوشمند (smart government) موضوع کاملاً جدیدی است. برخلاف نسل‌های قبل متکی به ساختاری یکپارچه و هم سطح برای تبادل اطلاعات بین شهروندان، نظام مدیریتی جامعه و دولت است. این نسل از دولت، به دنبال ایجاد یک جامعه توسط اکثریت اعضا با قوانین تعریف شده است. و به صورت تعاملی، برخط و آنی اطلاعات بین آنها تبادل می‌شود. این تعریف شاید کمی آرمانی به نظر بیاید ولی از نظر عملی قابلیت اجرا دارد.

ایجاد زیرساخت‌های لازم برای ورود به نسل سوم دولت الکترونیک در ایران

از هدف‌های مهم دولت هوشمند ایران می‌توان به ایجاد زیرساختی تعاملی میان دولت، کسب‌وکارها و مردم به معنای عام اشاره کرد. به طوری که کسب‌وکار و شهروندان بتوانند نیازهای خود را تأمین و اطلاعات خود را با دیگران و دولت به صورت امن به اشتراک بگذارند. هوشمند سازی پیش نیازهایی دارد. در صورتی که سازمان و یا کسب‌وکاری بخواهد به سمت آن برود قبل از عملیاتی کردن طرح باید مقدماتی را برای خود فراهم کند. در واقع لازم است مسیر نسل های دولت الکترونیک را طی کند.

نمی‌توان از یک سازمان سنتی به یک‌باره تبدیل به یک سازمان هوشمند شد و همه کارها را به هوش مصنوعی سپرد. در ابتدای این مسیر باید زیرساخت‌ها را برای این سازمان سنتی فراهم کرد. به عبارتی در ابتدا این سازمان باید فرایندها را الکترونیک کند. سپس به تناسب آن فرایندها، با اعمال شاخص‌هایی، به سمت مدیریت هوشمند برود. به نحوی که در آن کاربر کمترین دخالت را در سیستم کنترلی و نظارتی داشته باشد و کار بتواند به صورت هوشمند پیش برود.

در سال ۱۳۹۹ با شیوع کرونا نیاز به هوشمند سازی بیش از پیش مشهود شد. درواقع کاملا روشن شد که هوشمند سازی نیاز هر دولت و سازمانی است. در نتیجه، تلاش و حمایت دولت از همان سال برای عملیاتی شدن هوشمندسازی در تمامی دستگاه‌ها و نهادها افزایش یافت.

نهادها و دستگاه‌های اجرایی این پیش‌فرض را در ذهن خود دارند که امکان الکترونیکی کردن تمامی خدمات به صورت الکترونیک به یک‌باره بسیار سخت است. اما آن ها در تلاشند تا مقدمات لازم را برای هوشمند سازی فراهم کند. سازمان فناوری اطلاعات ایران و وزارت اطلاعات طرح کلانی را مطرح کرده‌اند که در این طرح، تمامی وزارتخانه‌ها باید یک مسیر واحد را طی کنند.

مرحله اول: پنجره واحد

وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی از مهم‌ترین کارهایی که در مسیر هوشمندسازی باید انجام دهند ایجاد پنجره واحد است. آنها از زمان شروع عملیات هوشمندسازی اقدام به راه اندازی پنجره واحد کرده‌اند. از طریق این پنجره واحد، کلیه فرایندها به صورت الکترونیکی به واحدها ارائه می‌شود و متقاضی به راحتی این خدمات را دریافت می‌کند. در ادامه با متصل کردن این سامانه‌ها به هم، دولت می‌تواند اشراف کاملی بر حوزه خدمات خود داشته باشد. موارد مطرح شده تنها در بستر دولت الکترونیک و بر اساس ساختارهای فناوری اطلاعات ممکن است.

پنجره واحد اساساً برای تسهیل ارتباط نهادها با یکدیگر و همچنین متقاضیان خود طراحی می‌شود. وجود چنین سیستمی به ذینفعان کمک می‌کند تا نیاز به مراجعه مکرر به نهادهای مختلف و درخواست مجوزهای گوناگون و تکمیل فرم‌های متعدد نداشته باشند. ذینفعان می توانند تنها به یک مرجع مراجعه کنند. تمامی اطلاعات و تقاضاهای خود را در خصوص کاری که می‌خواهند انجام دهند به یک واحد یا یک محل ارائه نمایند. و نتایج را از همان‌جا دریافت کنند.

مزایای پنجره واحد:

• حذف تشریفات زائد اداری و تسهیل کارها،
• کاهش چشمگیر زمان و هزینه‌ها،
• شفافیت اطلاعات و حذف انحصار اطلاعات،
• دسترسی آسان و یکسان ارائه اطلاعات و خدمات به ذینفعان

مرحله دوم: به روزرسانی و نوسازی سامانه‌ها

مرحله اولیه تحول در ارائه خدمات و ایجاد پنجره واحد بود. فاز دوم به‌روزرسانی و نوسازی سامانه‌های مرتبط با آن وزارتخانه و دستگاه اجرایی می باشد. در این مرحله وزارتخانه‌ها باید تمامی سامانه‌های خود را در مسیر الکترونیکی شدن به روز کنند. حتی ممکن است لازم باشد سامانه جدیدی را راه‌اندازی کنند.

مرحله سوم: پردازش اطلاعات

مرحله بعدی در حوزه پردازش اطلاعات (بیگ دیتا) یا همان اطلاعات تولید شده است. این اطلاعات در اختیار نهادهای مربوطه قرار می‌گیرد تا هر نهادی بر اساس نیازهایش اطلاعات را پردازش نماید. نهادها مجدداً اطلاعات پردازش یافته را می توانند به سیستم برگردانند. این مرحله از مهم‌ترین مباحثی بود که باید در تحول از دنیای سنتی به دنیای دیجیتال در نظر گرفته می‌شد. زیرا پیش از این اطلاعاتی که در دستگاه‌ها و وزارتخانه تولید شده بود در همان‌جا بایگانی می‌شد. هیچ نهاد و سازمانی هم اطلاعات و داده‌های خود را منتشر نمی‌کرد و حتی در دسترس ذینفعان خود و سازمان‌های دیگر قرار نمی‌داد. این ویژگی تحول دیجیتال است که اطلاعاتی را که تا به حال در بایگانی سازمان‌ها و نهادها حبس شده‌اند در دسترس قرار می‌دهد. در نتیجه می توان از آن برای بهبود کسب‌وکار و افزایش کیفیت استفاده کرد.

با فعالیت‌هایی که در کشور برای تحقق دولت هوشمند صورت گرفته است در حال حاضر ایران در حال گذار از دولت الکترونیک به هوشمند است. گرچه در برخی حوزه‌ها کمبود سیاست‌ها و قوانین احساس می‌شود اما می‌توان امید داشت که این گذار هرچه سریع‌تر محقق شود. تحقق این موضوع نیازمند همکاری تمامی آحاد جامعه، همه نهادها و روابط و تعاملات مناسب آنها می‌باشد.

همچنین می توانید برای مطالعه در خصوص نقش هوش مصنوعی در بهبود راهکارهای دولت الکترونیک این مقاله را مشاهده نمایید.