کاهش رتبه ایران در نظرسنجی دولت الکترونیک سازمان ملل متحد

فناوری دیجیتال به‌طور فزاینده‌ای خطوط بین حوزه‌های فیزیکی و دیجیتال را محو می‌کند و به سرعت در حال تغییر سبک زندگی، کار و ارتباط مردم است. بخش دولتی نمونه‌ای از این موارد است. از نظر سیاست‌ها، نهادها، استراتژی‌ها و ابزارها، دیگر تمایز یا جدایی روشنی بین دولت و دولت الکترونیک وجود ندارد. با تکامل دولت هوشمند، ادارات دولتی و مؤسسات در سراسر جهان از نظر ساختار و پویایی بین دولت‌ها و افرادی که به آنها خدمت می‌کنند، دگرگون شده‌اند.

این مشاهدات از دو دهه تحقیق تحلیلی و نظارت بر روندها در چارچوب نظرسنجی دولت الکترونیکی سازمان ملل حاصل می‌شود. در دنیای امروز که تقریباً هر کشوری درگیر فرآیند دیجیتالی شدن است، همه به یک سطح از توسعه دست نیافته‌اند، درحالی که نهادها در همه سطوح متعهد به حرکت به سوی دولت الکترونیک هستند، اما رویکردها و نتایج بسیار متفاوت است.

نظرسنجی دولت الکترونیک سازمان ملل متحد، نشریه‌ای است که از سوی اداره امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد (UN DESA)، به عنوان ابزار سنجش و توسعه ارزشمند و همچنین به عنوان یک مکانیسم نظارتی و راهنما شناخته شده است. نتایج این نظرسنجی تغییر مداوم از رویکرد دولت الکترونیک سنتی در اوایل دهه 2000 به برنامه توسعه دیجیتالی که داده محور و سیاست محور است را نشان می‌دهد که چگونه دولت الکترونیک گسترش یافته و از رویکردهای سلب شده انگشت شماری از کشورهای با درآمد بالا به رویکردهای کل دولت و کل جامعه در همه کشورهای جهان تکامل یافته است. به معنای واقعی، دیجیتالی شدن در حال بازتعریف و تغییر شیوه عملکرد دولت‌ها است.

دولت الکترونیک با ظهور کوید-19 نقش مهمی در کنار هم نگه‌داشتن جامعه مدنی ایفا کرده است و از ارائه خدمات عمومی ضروری در بخش‌های بهداشت، آموزش، امنیت و غیره حمایت کرده است، زیرا با اجرای فاصله‌گذاری اجتماعی، تمایل مردم به تعامل آنلاین بیشتر شده و میزان استفاده از خدمات مرسوم دولت دیجیتال افزایش یافته است .از این رو همه‌گیری کووید-19 دولت‌ها را مجبور کرده است که نقش دولت را بازنگری کنند و آ‌ن‌ها را مجبور به توسعه راه‌حل‌های دیجیتالی برای تضمین تداوم خدمات عمومی و ثبات اجتماعی کرده است. دولت الکترونیک به نقطه حساسی رسیده است زیرا  دیگر یک ابزار مستقل یا کمکی برای کمبودها یا ناکارآمدی‌های دولت نیست بلکه آن را باید به‌عنوان یک جنبه یکپارچه از عملکرد مؤسسات عمومی و ارائه خدمات در نظر گرفت.

توسعه دولت الکترونیک به امری اجتناب ناپذیر تبدیل شده است و انفعال یا اقدام نادرست (از نظر فرصت‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی از دست رفته) می‌تواند پرهزینه باشد و خطرات را به ویژه مواردی که به مسائل امنیت سایبری و حریم خصوصی مرتبط است عمیق‌تر کند.  در مسیر حرکت به سمت دولت الکترونیک در جهان، موفقیت‌ها و پسرفت‌هایی وجود داشته است و سرعت پیشرفت از کشوری به کشور دیگر متفاوت بوده است، اما روندهای کلی توسعه دولت الکترونیک همچنان مثبت و دلگرم کننده است.

اجرای دولت الکترونیک می‌تواند خدمات دولت به ذینفعانش را بهبود بخشد. با این حال، چالش‌های بسیاری وجود دارد که در مسیر اجرای آن قرار گرفته است. در مقاله چالش‌های دولت الکترونیک در کشورهای درحال توسعه به طور تفصیلی به آن پرداخته ایم.

بررسی دولت الکترونیک سازمان ملل متحد در سال 2022، دوازدهمین نسخه ارزیابی سازمان ملل از چشم انداز دولت دیجیتال در تمام 193 کشور عضو است. نظرسنجی دولت الکترونیک با بیش از دو دهه تحقیق طولی، با رتبه‌بندی کشورها بر اساس شاخص توسعه دولت الکترونیکی سازمان ملل متحد (EGDI)، ترکیبی از داده‌های اولیه (جمع آوری شده و متعلق به وزارت امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد) و داده‌های ثانویه از دیگر آژانس‌های سازمان ملل متحد است.

شاخص توسعه دولت الکترونیکی یا همان EGDI معیاری ترکیبی برای ارزیابی میزان توسعه دولت الکترونیکی است که از میانگین وزنی سه شاخص مؤلفه مستقل تشکیل شده است. شاخص خدمات آنلاین (Online Services Index)، شاخص زیرساخت ارتباطاتی (Telecommunications Infrastructure Index) و شاخص سرمایه انسانی (Human Capital Index) سه شاخص اصلی در توسعه دولت الکترونیکی به شمار می‌آید. طبق گزارش EGDI یا شاخص توسعه دولت الکترونیکی بهترین کشورهای دنیا به لحاظ توسعه دولت الکترونیکی کشورهای دانمارک ، فنلاند و کره جنوبی بوده و کشورهایی مثل نیوزلند،سوئد، ایسلند، استرالیا، استونی، هلند، آمریکا و انگلیس در رده های بعدی قرار داشته اند.

نزدیک به 90 درصد از 99 کشور عضوی که دارای مقادیر بالای میانگین EGDI هستند در گروه با درآمد بالا یا متوسط به بالا قرار دارند، اما 10 درصد باقیمانده کشورهای با درآمد متوسط پایین هستند که ایران جز این دسته است. در کنار ایران نام کشورهایی مانند قزاقستان، اندونزی، تونس، سریلانکا، فیلیپین، ویتنام و اوکراین به چشم می‌خورد.

در بین این کشورها شاخص زیرساخت مخابراتی (TII)، شاخص خدمات آنلاین (OSI) و شاخص سرمایه انسانی (HCI) ایران بالاتر از میانگین در نظر گرفته شده است اما شاخص مشارکت الکترونیکی (EPI) شهروندان بسیار پایین است و نشان می‌دهد اقدامات دولت برای مشارکت مبتنی بر همکاری با مردم، کمتر است.

براساس نتایج این گزارش که در 28 سپتامبر 2022 منتشر شده است، ایران در بین ۱۹۳ کشور جهان، رتبه ۹۱ جهان را کسب کرده است. به نقل از پیوست “رتبه ایران در سال ۲۰۱۰ در گزارش سازمان ملل جایگاه ۱۰۲ در بین ۱۹۳ کشور اعلام شده است. به‌عبارتی طی ۱۲ سال اخیر رتبه کشورمان در این شاخص ۱۱ پله بهتر شده است، علاوه‌ بر وضعیت نامطلوب در منطقه، آمارها نشان می‌دهد رتبه ایران حتی در سال ۲۰۱۸ به ۸۶ جهان نیز رسیده بود اما طی ۴ سال گذشته با ۵ پله سقوط به رتبه ۹۱ رسیده است.”

سخن پایانی اینکه کشور ایران به لحاظ فناوری اطلاعات و ارتباطات در جایگاه مناسبی قرار ندارد و جایگاه آن با اهداف توسعه کشور مغایر است. از این رو با توجه به اینکه جهان به سمت هوشمند شدن پیش می‌رود، توجه به فناوری اطلاعات و ارتباطات جهت داشتن شهرهای هوشمند امری ضروری است و عدم توجه به این امر در دراز مدت می‌تواند خطرات جبران ناپذیری داشته باشد.