دولت الکترونیک

اصطلاح دولت الکترونیک که به طور جدی از دهه ۱۹۹۰ مطرح گردیده است، به عقیده صاحب‌نظران می‌تواند مدل‌های جدید حکومت را تکامل بخشد. دولت الکترونیک اطلاعات گسترده‌ای را از طریق اینترنت به شهروندان و بخش خصوصی ارائه می‌کند. اما نقش دولت الکترونیک صرفاً ارائه اطلاعات و خدمات نیست، بلکه می‌تواند علاوه بر ارتباط با شهروندان و بخش خصوصی، ارتباطات استراتژیکی بین سازمان‌ها و بخش دولتی ایجاد نماید. چنین تعاملی باعث بهبود همکاری بین سازمان‌های دولتی شده و اجرای سیاست‌ها و خط‌مشی‌های دولت را تسهیل می‌نماید.

دولت الکترونیک چیست ؟

تعاریف متعددی از دولت الکترونیک ارائه شده است، که در ادامه به چند مورد اشاره شده است:

• فانگ (Zhiyuan Fang) در مقاله‌ای با عنوان دولت الکترونیک در عصر دیجیتال، «دولت الکترونیک» را شیوه‌ای برای دولت‌ها به منظور استفاده از فناوری‌های نوین که تسهیلات لازم را برای دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی با کیفیت بالاتری مهیا می‌سازد و فرصت‌های بیشتری را برای مشارکت مردم در فرایندهای دموکراسی ایجاد می‌کند، تعریف می‌کند.
• توربان (Efraim Turban) در کتاب فناوری اطلاعات در حوزه مدیریت، «دولت الکترونیک» را استفاده از فناوری اطلاعات و به‌طور ویژه از تجارت الکترونیک برای ارائه‌ی اطلاعات و خدمات به گروه‌های زیر تعریف می‌کند. همچنین دولت الکترونیک می‌تواند بستری کارآمد برای تراکنش‌های تجاری با شهروندان و کسب‌وکارها و همین‌طور بدنه خود دولت باشد. در مقاله تعاملات دولت الکترونیکی به طور تفصیلی به این موضوع پرداخته‌ایم.
• شهروندان
• شرکای تجاری و تأمین‌کنندگان (کسب‌وکارها)
• کارکنان دولت

بنا بر تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) اصطلاح «دولت الکترونیک» بر این مفهوم تمرکز دارد که دولت‌ها در همه‌ی حوزه‌های عملکرد و فعالیت خود از ابزارهایی که فناوری اطلاعات و ارتباطات در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد استفاده کنند. به‌طور ویژه، ابزارهای شبکه‌سازی که اینترنت و تکنولوژی‌های وابسته‌ی آن در اختیار دولت‌ها قرار می‌دهند.

اتحادیه اروپا (کمیسیون مجامع اروپایی) «دولت الکترونیک» را استفاده از تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) در مدیریت‌های عمومی در ترکیب با تغییر سازمانی و مهارت‌های جدید به منظور بهبود خدمات عمومی و فرایندهای دموکراتیک و تقویت حمایت از خط مشی‌های عمومی تعریف می‌کند.

دولت هوشمند یکی از پدیده‌های مهم حاصل از به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات است که پیاده‌سازی آن تحولی بس عمیق در نحوه زندگی، اداره و رهبری کشورها داشته و ترکیبی از فناوری اطلاعات و شبکه اطلاع‌رسانی وب است که هدف آن، ارائه مستقیم خدمات به شهروندان، کارکنان دولت، بخش‌های تجاری و سایر بخش‌های دولت است. قابلیت ارائه خدمات و اطلاعات عمومی اجتماعی، اداری، اقتصادی و … به شهروندان به صورت شبانه‌روزی و تمام وقت در تمام روزهای هفته، یکی از توانمندی‌های مهم دولت الکترونیک است و این خدمت‌رسانی بر مشارکت شهروندان با الگوی مشتری محوری تأکید می‌نماید.

در سال های اخیر، کشورهای زیادی مسیر توسعه دولت الکترونیک را به خوبی پیموده‌اند و در این مسیر استفاده از API که یک واسط برنامه نویسی کاربردی برای ایجاد ارتباط بین برنامه‌های نرم‌افزاری است، برای این دولت‌ها مزایای زیادی ایجاد کرده است:

• امن بودن دسترسی آزاد به داده‌های دولتی
• کاهش هزینه‌های پیاده‌سازی سیستم‌های نرم‌افزاری
• ارائه خدمات کامل‌تر و آسان‌تر به شهروندان
• کاهش هزینه‌ی ارائه خدمات به شهروندان و افزایش رضایت آن‌ها

سیتاد در پروژه گذرگاه خدمات دولت نقش یکپارچه‌سازی، تجمیع و عرضه متمرکز وب‌سرویس‌های دولت به مردم و کسب‌وکارها را تسهیل می‌کند. با استفاده از بازارچه API سیتاد، بستر لازم برای راه‌اندازی کسب‌وکارهایی فراهم می‌شود که به انبوهی از APIها از سامانه‌های مختلف نیاز دارند.

مزایا و معایب دولت الکترونیک

توسعه دولت الکترونیک به صورت تکاملی است و در طول زمان رشد می‌کند تا ویژگی‌ها، خدمات و سازوکارهای جدید را نیز در بر بگیرد. مدل‌های استقرار دولت الکترونیک اگرچه ازنظر تعداد مراحل استقرار با یکدیگر متفاوت به نظر می‌رسند ولی ماهیتاً وجوه مشترکی نیز دارند که باعث گردیده تا همگی آنها در پیاده‌سازی دولت الکترونیک موردتوجه قرار گیرند. مقدمه فرایند توسعه و پیاده‌سازی دولت الکترونیک یک فرایند پویا و جامع است و با توجه به اینکه شرایط کشورهای گوناگون جهان تا حدودی با یکدیگر متفاوت‌اند و هریک از آنها از پیاده‌سازی دولت الکترونیک مقاصـد ویژه‌ای را دنبال می‌کنند، بنابراین، نمی‌توان یک روش یکتا را برای همه آنها تجویز کرد. بنابراین، فرایند توسعه دولت الکترونیک باید بر پایه شناخت و تحلیل درست از شرایط محیطی انجام گیرد.

در پژوهشی که در سال ۲۰۰۲ میلادی توسط سازمان ملل انجام گرفته، یک مدل پنج مرحله‌ای برای پیاده‌سازی دولت الکترونیک مشخص شده است. سازمان ملل این مدل را برای تعیین وضعیت تکامل کشورها ارائه کرده و در عین حال میزان آمادگی آنها را برای پذیرش فناوری اطلاعات نشان می‌دهد. تأکید این مدل که نگرش کاربردی دارد بر روی کاربران و نیز نوع و تعداد خدمات ارائه شده به آنان متمرکز است.

مراحل استقرار دولت الکترونیک

شناسایی هرکدام از این گام‌ها با بررسی وضعیت دولت الکترونیک در کشورهای عضو سازمان ملل و چگونگی توسعه آن در جهان صورت گرفته است. این گام‌ها عبارت‌اند از:

• گام اول – پیدایش (ظهور): در این مرحله کشورها از طریق ایجاد یک وب‌سایت کوچک در وب حضور می‌یابند. ادارات دولتی سایت‌های اینترنتی خود را ایجاد می‌کنند. همچنین اطلاعات موجود بر روی این وب سایت‌ها شکل غیر کافی و ایستا دارند و به ندرت به روز می‌شوند و اطلاعات لازم برای نشان دادن نحـــوه دسترسی به خدمات به کاربران داده نمی‌شود. اطلاعات به طور معمول به شکل محصولات، خدمات، آدرس‌ها و ارتباط با سایر وب سایت‌ها است و در نهایت به شکل پاسخ دادن به سؤال‌های معمول قابل دسترسی است.
• گام دوم – ارتقا (توسعه): اطلاعات موجود بر روی سایت‌ها افزایش می‌یابند و سایت‌های اینترنتی پویاتر می‌شوند. تعداد صفحات وب افزایش می‌یابند. اطلاعات به شکل پویا ارائه و دفعات به روز شدن آن زیاد می‌شوند. همچنین درجه تنوع اطلاعات و محتوای آنها بالا می‌رود و به شکل کاتالوگ، خبرنامه و موتورهای جستجو قابل دستیابی هستند.
• گام سوم – تعامل: ارائه اطلاعات در این مرحله بر پایه نیاز مراجعین سازماندهی می‌شود و کاربران می‌توانند با پست الکترونیک یا پرکردن فرم‌های الکترونیک با سازمان خود ارتباط برقرار کنند. در این مرحله ارتباط دوسویه رسمی بیشتری میان مشتریان و سازمان برقرار می‌شود. همچنین بانک‌های اطلاعاتی با موتور جستجو در اختیار کاربران قرار می‌گیرد تا امکان تبادل اطلاعات با سازمان خود را بیابند. مشتریان امکان خودی کردن محصولات و خدمـــــات بر خط را خواهند داشت؛ یعنی، می‌توانند تنها محصولات و اطلاعاتی را ببینند که موردنیازشان است.
• گام چهارم – تراکنش (تبادل): طی این مرحله، کاربران می‌توانند از خدمات به صورت برخط استفاده کنند، جهت دریافت خدمات و اطلاعات و محصولات روی خط مبلغ موردنظر خود را پرداخت کنند و معاملات مالی با امنیتی را به صورت برخط انجام دهند. ارتباطات در این مرحله به شکل زنجیره‌ای است کــــه بین خدمات و محصولات برقرار می‌شود تا بالاترین میزان رضایت کاربران تأمین شود. به علاوه بر روی حریم افراد، تأیید صحت ارتباطات، اعتبار تبادلات، یکپارچگی و عدم تکرار تمرکز می‌شود.
• گام پنجم – یکپارچگی (ادغام): در این مرحله، همه خدمات و اطلاعات دولتی، به سادگی در اینترنت قابل دسترسی هستند. کلیه وظایف الکترونیک یکپارچه شده‌اند و در فضای الکترونیک خطوط متمایزکننده ادارات برداشته شده‌اند.

1. Emerging Presence
2. Enhanced Presence
3. Interactive Presence
4. Transactional Presence
5. Seamless or fully integrated

مدل پنج مرحله ای سازمان ملل برای استقرار دولت الکترونیک