در مسیر دولت الکترونیکی داده‌محور

نیاز به داده‌های عمومی دولتی نیاز جدیدی نیست. داده در قرن بیست و یکم موجب تقویت تمامی فعالیت‌ها شده و یک محرک رشد اقتصادی محسوب می‌شود به طوریکه به گفته نشریه اکونومیست می توان گفت با ارزش‌ترین منبع جهان، دیگر نفت نیست، بلکه داده است؛ از برنامه‌های مراقبت‌های بهداشتی هند گرفته تا پلیس استونی و کشاورزی در بریتانیا، مدیریت در دولت‌های مختلف به داده‌ها وابسته شده است.

برای دهه‌ها، روش‌های جمع‌آوری، امنیت، استفاده و اشتراک داده‌های دولتی مورد توجه دولت‌ها و دانشگاهیان در زمینه‌های مدیریت و توسعه عمومی بوده است. داده‌های دولتی همیشه از اهمیت بالایی برخوردار بوده‌اند، اما شیوه‌های ایجاد و استفاده از داده‌ها به طور چشمگیری با انقلاب در فن‌آوری‌های داده تغییر یافته است. بدیهی است که اکنون داده‌ها به عنوان یک منبع کلیدی و یک دارایی راهبردی برای دولت‌ها دیده می‌شود. به همین دلیل  استراتژی مبتنی بر داده‌ ای که از قدرت داده‌ همراه با تکنیک‌های یادگیری ماشین (ML) و هوش مصنوعی (AI) استفاده می کند، یک رویکرد ضروری برای حرکت به سمت دولت الکترونیک شهروند محور است.

دولت الکترونیک مبتنی بر داده با تکیه بر داده‌های باز به مردم و امور کشوری می‌پردازد و خدمات پیشگیرانه را با ارزیابی نیازهای افراد از قبل از طریق تحلیل داده‌های ساختاریافته ارائه می‌دهد.

دولت الکترونیک داده محور ویژگی‌های زیر را دارد:

• دولت الکترونیک و شهروندان با یکدیگر در مدیریت امور کشور شرکت می‌کنند.
• داده با کیفیت خوب در یک سامانه ارائه می‌شود تا به نیازهای شهروندان پاسخ دهد.
• خدمات دولتی به حدی توسعه یافته است که رضایت شهروندان را براورده می‌سازد.
• شهروندان خود می‌توانند این خدمات را سفارشی کرده و از انها استفاده کنند.

دولت الکترونیکی مبتنی بر داده

دولت الکترونیکی مبتنی بر داده را به عنوان مجموعه‌ای از خدمات دیجیتالی عمومی تعریف می‌کنند که داده‌های ذخیره‌شده قبلی را به عنوان راه‌حل‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و اصلاحات برای رشد ملی سریع به شهروندان منتقل می‌کند. با روندهای نوظهور در داده‌های دولتی و خطرات و چالش‌های در حال افزایش، یک تغییر پارادایم در حال وقوع است که دولت‌ها را مجبور می‌کند تا از چارچوب‌های حاکمیت داده‌ها و استراتژی‌های دولت الکترونیکی محور برای ایجاد ارزش عمومی به روش‌های نوآورانه استفاده کنند. داده‌های یکپارچه اکنون در تمامی  بخش های دولت‌ها و به اندازه دارایی‌های فیزیکی و منابع انسانی ضروری هستند. بیشتر فعالیت‌های عملیاتی در دولت ها اکنون مبتنی بر داده است و برای بسیاری از آنها کارکرد اثربخش بدون داده‌ دشوار و در شرایطی غیرممکن است.

هدف از مدل دولت الکترونیک مبتنی بر داده، جمع‌آوری داده در هر سطح از دولت، شامل کلیه خدمات الکترونیکی و داده‌های باز، است تا دولت‌ها داده‌های با ارزش جمع آوری شده را در اختیار کسب‌وکارها قرار دهند.

چالش‌ها

در تحقق هر نوع نظام اطلاعاتی موانعی وجود دارد و دولت الکترونیکی مبتنی بر داده نیز از این قاعده مستثنی نیست و چالش‌هایی مانند محافظت از داده، حریم خصوصی و اعتماد ،مقاومت در برابر تغییر و پیچیدگی ساختارهای دولتی و سیاسی را به وجود می آورد.

ضعف در ارائه خدمات، تأثیرات منفی بر عملکرد کسب‌وکارها می گذارد و برای جلوگیری از این اتفاق، اجرای اصول و خط‌مشی‌هایی که از این چالش‌ها جلوگیری کند، بسیار مهم است.

چشم انداز

با تمرکز بر مزایا و چشم‌اندازهای دولت الکترونیک داده محور، در بخش عمومی هر دولتی، می‌توانیم ساختارهای داخلی سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی را اصلاح کنیم. دولت الکترونیک مبتنی بر داده می تواند موارد زیر را تحقق بخشد:

• برآورد و پیش‌بینی اثرات اقتصادی تغییرات سیاست مالیاتی.
• بهبود برنامه‌های ملی (مانند رفاه اجتماعی و بیمه سلامت ملی) برای کاهش فقر و بهبود کیفیت آموزش.
• ارزیابی تهدیدات بالقوه (حملات تروریستی در نتیجه دسترسی به داده‌ی گردشگران و  مهاجران) و تجزیه و تحلیل داده‌های جرم و جنایت برای بهبود امنیت عمومی.
• شناخت شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی که می‌تواند با تمرکز مجدد بر مناطق محروم و تخصیص منابع لازم، منجر به جلوگیری از اتلاف و افزایش کارایی به نفع مردم باشد.
• افزایش فعالیت‌های پیشگیرانه دولت در زمینه‌های مختلف (به عنوان مثال در مدیریت بحران و بهبود شیوه پاسخگویی).
• ساخت شهرهای هوشمند با بهینه‌سازی حمل‌ونقل (به عنوان مثال بلیط عوارض بزرگراه را می‌توان برای تعیین نیاز مسیرهای جدیدتر بزرگراه مورد تحلیل قرار داد).
• پیشگیری و کاهش فساد خدمات عمومی (به عنوان مثال ثبت زمین و فروش مجدد زمین‌های فروخته شده).
• نوآوری در جایی که کارآفرینان می‌توانند خدماتی را علاوه بر داده‌های دسترسی‌پذیر دولت توسعه دهند.
• اطلاعات شخصی را می‌توان در محل مورد نیاز دریافت کرد (یعنی پلیس، خدمات اورژانس می‌توانند داده‌های بیومتریک فرد آسیب‌دیده را اسکن کنند تا بدون پرسش از قربانیان یا مجرمان به تاریخچه پزشکی خود دسترسی داشته باشند).

سرپرست وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی در شهریور 1401 گفته است به دنبال تحقق حکمرانی داده محور در دولت سیزدهم هستیم. برای مدیریت و تبادل داده در ایران باید در فرآیندها و ساختارهای کلان دگردیسی و انقلاب واقعی اتفاق افتد و این امر مستلزم تحول ارتباط دولت و ارگان‌های دولتی با مردم و کسب‌وکارها است. با راه‌اندازی پنجره ملی خدمات دولت هوشمند، قدمی هرچند کوتاه اما مؤثر در مسیر دولت داده محور برداشته شده است. سیتاد به عنوان اپراتور اول گذرگاه خدمات دولت در این گذرگاه اطلاعات، استعلام‌ها و خدمات الکترونیکی بین نهادهای خصوصی و دولتی در بستر اینترنت را  فراهم کرده است و کسب‌وکارها می‌توانند صرفاً از طریق بازارچه خدمات سیتاد و بدون نیاز به مذاکرات متعدد و طولانی با سازمان‌های گوناگون به داده‌ها و استعلامات مورد نیاز دسترسی داشته باشند.